Đồ gá (JIG) là một khái niệm không còn xa lạ với những ai tham gia vào ngành chế tạo sản xuất. Ngoài ra, đồ gá có nhiều chủng loại, kích cỡ và hình dạng tùy thuộc vào ứng dụng của chúng. Tài liệu này sẽ giới thiệu cơ bản vai trò và cách sử dụng chúng.

Mục lục

1. Đồ gá là vật dùng để cố định các chi tiết và để dẫn hướng cho các thao tác công việc

2. Đồ gá dùng cho thao tác công việc thủ công

3. Đồ gá dùng trong máy móc gia công

4. Tổng kết

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

1. Đồ gá là vật dùng để cố định các chi tiết và để dẫn hướng cho các thao tác công việc

Đồ gá là dụng cụ phụ giúp cố định vật cần gia công (phôi) và định hướng quá trình thao tác công việc. Nó là một “thiết bị” đóng vai trò hỗ trợ hay đơn giản hơn nó là một “công cụ” phụ trợ cho công việc.

Ví dụ ở hình trên: nếu bạn đặt phôi có mặt sau cong trên bàn làm việc phẳng và cố gắng vặn vít để cố định, sẽ khó giữ phôi một cách chắc chắn. Nếu không cẩn thận, bạn có thể sẽ vặn vít làm cho phôi bị nghiêng vào một góc. Trong những trường hợp như vậy, sử dụng bàn phù hợp với bề mặt cong của phôi gia công sẽ cố định một cách ổn định phôi gia công và giúp thao tác công việc trở nên dễ dàng hơn. Đây là một ví dụ cơ bản điển hình cho khái niệm về đồ gá.

Ngoài ra đồ gá không chỉ giúp ổn định thao tác công việc mà nó còn giúp ổn định chất lượng và đẩy nhanh tiến độ công việc.

Tuy có nhiều loại đồ gá khác nhau nhưng có thể phân loại một cách đơn giản thành hai loại đồ gá chính. Các loại đồ gá dùng trong dây chuyền gia công sản xuất, hộ trợ thao tác công việc, v.v... và đồ gá để cố định phôi vào máy công cụ trong quá trình gia công. Đồ gá không được sản xuất hàng loạt và bán lẻ vì nó là vật phẩm đơn chiếc phù hợp với vật cần gia công và các chi tiết gia công. Trong hầu hết các trường hợp, các kỹ sư trong bộ phận công nghệ sản xuất và các nhà sản xuất chuyên về đồ gá tạo ra từng cái tùy theo mục đích sử dụng của nó.

2. Đồ gá dùng cho thao tác công việc thủ công

Trong dây chuyền gia công sản xuất, có các loại đồ gá chủ yếu sau được sử dụng:

● Đồ gá giúp ổn định phôi trong khi công nhân thao tác, máy xử lý, đo lường.

● Đồ gá giúp định vị các bộ phận khi thực hiện thao tác công việc như dán

● Đồ gá giúp dẫn hướng như khi chèn các bộ phận hoặc công cụ khác

● Đồ gá “mặt nạ” để tránh làm bẩn các khu vực khác khi sơn hoặc dán kín.

Các loại đồ gá như vậy được làm từ nhiều loại vật liệu và hình dạng tùy thuộc vào vị trí và mục đích sử dụng. Đối với công việc nhẹ nhàng như công việc thao tác thủ công, có thể sử dụng nhựa nhẹ và mềm như nhựa nylon.

Mặt khác, đồ gá và các vật dụng khác để chịu được điều kiện nhiệt độ và tải trọng khắc nghiệt thường được chế tạo bằng kim loại bền và được tôi cứng. Trong một số trường hợp, bản thân đồ gá được tự động hóa như một thiết bị hoặc máy đơn lẻ, chẳng hạn như khi phôi được đặt vào và bàn kẹp tự động hoạt động để cố định phôi.

3. Đồ gá dùng trong máy móc gia công

Mặc dù đồ gá được sử dụng trong dây chuyền gia công sản xuất đa dạng về hình dạng và vật liệu, nhưng hầu hết đồ gá được sử dụng trong máy công cụ NC đều được làm bằng kim loại bền như thép không gỉ. Kích thước khác nhau tùy thuộc vào ứng dụng, nhưng một số đồ gá lớn đến mức không thể di chuyển chúng nếu không sử dụng cần cẩu. Việc cố định phôi cũng không phải là tạm thời như sử dụng kẹp mà được cố định chắc chắn bằng bu lông, vít hoặc dụng cụ tương tự. Trong ảnh trên, bộ phận đặt kim loại được cắt là "đồ gá".

Đặc biệt trong trường hợp các đồ gá được sử dụng cho NC, v.v…để có một đồ gá có thể xử lý nhiều phôi thì nhiều lỗ bắt vít đôi khi được khoan trong đồ gá.

4. Tổng kết

Đồ gá đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ ngành sản xuất, giống như máy công cụ và dụng cụ. Khi thiết kế một chiếc máy, nếu bạn nghĩ đến những đồ gá sẽ cần thiết khi gia công nó, sẽ có nhiều lợi ích khác nhau như giảm chi phí và cải thiện chất lượng.

Tác giả: Đinh Văn Hòa

Tài liệu tham khảo: ミスミ ものづくり 基礎知識3分治具の役割